Amazon ormanlarında uçan bir kelebeğin kanatlarından çıkan hava akımları Amerika da bir fırtınaya neden olabilir mi?
Amerikalı matematikçi ve meteorolog Edward Norton Lorenz Kaos teorisinde, kelebek etkisi olarak da bilinen bu soruyu sorarak İklim değişikliklerine dikkat çekmişti. Lorenz, Kelebek etkisi ile bir sistemin başlangıç verilerindeki küçük değişikliklerin büyük ve öngörülemez sonuçlar doğurabileceğini iddia ediyordu. Aslında bu fikrinde hiçte haksız sayılmazdı.
Bugün küresel boyutta yaşanan corona virüsü salgını tüm dünya için tehdit unsuru haline gelmeye başlamışken Lorenz’in sorusuna farklı bir bakış açısıyla bakmamıza neden oldu. Çin’de yaşanan bu salgın küresel tedarik zincirinde bir felakete neden olabilir mi?
Küresel Tedarik Zinciri
Küresel tedarik zinciri kavramı son zamanlardan dünya medyasında kendinden daha önce hiç bu kadar bahsettirmemişti. Küresel ölçekli büyük yatırımcılar ve büyük şirketler Çin’den başlayan tedarik zincirinin dünyanın diğer bölgelerindeki tüketicileri nasıl etkileyeceğini hesaplamaya başladılar. Aslında Küresel tedarik zinciri ülkemiz için pekte yaygın kullanımı olan bir kavram değil. İşin profesyonellerinin dışında birçok kişi tarafından lojistik ile ilintili bir kavram olarak kullanılıyor. Tedarik zinciri yöneticileri konseyinin tanımı;
“Tedarik zinciri yönetimi, bütün olarak tedarik zincirinin ve birim şirketlerin, uzun dönem performanslarının arttırılması amacıyla, bir kurum içindeki iş kolları arasında, bilinen iş fonksiyonlarının ve aralarındaki uygulamaların sistematik ve stratejik koordinasyonudur.”
Tedarik zinciri aslında lojistiği de kapsayan iç içe geçmiş ve birbirini etkileyen birçok operasyonun birleşmesidir. Bu akışı ilk fark eden Karl Marx olmuştur. Marks, meta dolaşımlarından bahsederken aslında ticaretin tüm bu akıştan oluştuğunu da belirtmiştir. Marks a göre ‘Meta başlangıç noktasında kullanım değeri olmayan bir şey iken, bitiş noktasında sahibi için kullanım değeridir. Yani Marxa göre ticaret aslında bir meta akışıydı. Daha da geriye gidersek Çinli komutan ve filozof Sun Tzu ya göre; Savaşta zafere ulaşmak için en önemli faktör hareketin kontrolüdür. Sun Tzu ya göre de akış ve hareket kontrol edilmeliydi. 21. Yüzyılda da aslında değişen pek bir şey yok. Hammadde den başlayarak nihai tüketiciye kadar olan tüm süreçlerin kontrolü ve denetimi bugün ticari başarının ayrılmaz bir parçasıdır. Günümüz dünyası için Çin küresel tedarik zincirinin en önemli aktörü konumundadır. Aslında Çin küresel tedarik zinciri için hem başlangıç noktası hem de bitiş noktası konumunda.
Dünya Bankası verilerine göre Çin ihracatının yaklaşık% 17'si “ara” mal olarak kabul ediliyor, yani diğer üreticilerin nihai mallarını üretmek için kullandıkları girdiler. Buna elektronik bileşenler, otomobil parçaları, çelik ve daha fazlası dahil. Yalnızca ABD'deki işletmeler 2018'de Çin'den 37,3 milyar dolar ara mal satın aldı.
Çin’in endüstriyel üretim içindeki payına baktığımızda aşağıdaki tablo çıkıyor karşımıza. Bu tablo şuan için Çin endüstrisinin küresel tedarik zincirine ne ölçüde etki yapabileceğini aşağı yukarı gösteriyor.
Source: Euromonitor International
Çin 2013 yılından beri dünyanın en büyük akıllı telefon pazarı. Huawei, Vivo, Oppo and Xiaomi bu pazarın en büyük yerli markaları. Bu firmalar virüs nedeni ile üretimlerini 1 ay öteye ertelediler. Samsung, Google, Sony ve diğer bazı üreticiler ise üretimleri son yıllarda daha düşük maliyetli olan Vietnam ve Hindistan gibi ülkelere kaydırmışlardı. Ama bu şirketler bile halen bazı önemli parçaların üretiminde Çin’den tedarik yapmaya devam ediyorlar. Apple’ın en büyük üreticisi olan foxcon’un belirttiğine göre Zhengzhou ve Shenzen fabrikalarında çalışanlarının sadece %10 u yeni yıl tatilinden geri döndü. Bu dünya genelindeki tüm yüklemelerinde gecikmelere neden oldu. Çin aynı zamanda dünya üzerindeki Laptop, LCD panel ve bilgisayar ekranlarının yarısının üreticisi. Virüsün merkezi Wuhan’da 5 büyük LCD panel fabrikası durmuş durumda. Nintendo, popüler Switch oyun platformunun gönderilerinin gecikeceğini bildirdi. Corona salgını elektronik dünyasındaki tedarik zincirini çok önemli ölçüde etkiledi. Barcelonadaki dünya Mobil kongresi bile bundan etkilendi Intel, NTT Docomo, Sony, Amazon, ZTE, LG, NVIDIA ve Ericsson gibi şirketler son anda katılmaktan vazgeçtiler.
Wuhan ve Hubei eyaleti aynı zamanda Çin’in en büyük otomobil ve otomotiv parçaları üretim merkezi. Koreli otomotiv firmaları parçalarının çoğunu bu bölgeden almaktaydı. Bu hafta Hyundai Motor Company, Çin'de üretilen parçalar artık mevcut olmadığı için Güney Kore'deki tesislerinde üretimi askıya almak zorunda olduğunu açıkladı. Çin'in en büyük oyuncularından biri olan Volkswagen Group, Pekin'deki 3.500 çalışanından iki hafta boyunca evden çalışmalarını istedi. BMW, Tesla ve Jaguar Land Rover da virüs salgınının Çin'deki günlük operasyonlarını engelleyebileceğini açıkladı. Dolaylı bir etki olarak, otomobil şirketleri, endüstrinin ana tedarikçileri arasında yer alan yüksek teknoloji ürünleri, plastik ve kimyasal ürünler endüstrilerindeki üretiminin azalmasından da etkilenecektir. Çin’deki otomobil üreticileri 2020 yılın ilk çeyreğinde yüzde 15 daralmaya gidebilir. Buna karşılık Bosch, Magna International ve Nvidia gibi otomotiv tedarikçileri de üretim hacimlerini azaltmayı planlıyor. Çin yeni otomobil pazarının 2020 yılında% 2 oranında azalması bekleniyor, ancak süregelen belirsizlik ve otomobil şirketlerinin karmarjlarındaki artış nedeniyle kayıpların daha geniş olması muhtemel.
BM verilerine göre Çin Dünyanın dört bir yanındaki otomobil fabrikalarına önemli ölçüde parça gönderen bir tedarikçi konumunda. 2018 yılında yaklaşık 35 milyar dolarlık parça göndermiş. Amerika Ticaret Bakanlığı'nın Uluslararası Ticaret İdaresi'ne göre, 2018'de sadece 20 milyar dolarlık Çin parçası sadece ABD'ye ihraç edilmiş. Bu parçaların bazıları otomobil yedek parçaları perakende mağazalarına giderken, büyük bir kısmı montaj hatlarına gidiyor ve otomobil yapmak için kullanılıyor. Nissan, Japonya'nın Kyushu kentindeki tesisinin, Çin'deki parça sıkıntısı nedeniyle "üretim ayarlamaları" yapacağını söyledi. Fransız otomobil üreticisi Renault, Reuters'e verdiği demeçte, Güney Korenin Busan şehrindeki bir fabrikada Çin parçalarının tedarikindeki kesintiler nedeniyle üretimi askıya aldığını söyledi. Fiat Chrysler, önümüzdeki iki ila dört hafta içinde Çin parçalarının bulunmaması nedeniyle risk altında bir Avrupa fabrikası olduğunu söyledi.
Üreticilerin yanı sıra, British Airways, Lufthansa ve Türk Hava yolları da dahil olmak üzere büyük taşıyıcıların Çin'e uçuşlarını durdurması nedeniyle hava taşımacılığının da etkisini hissetmesi bekleniyor. Çin'e giden uçuşların iptal edilmesi de küresel tedarik zincirleri üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olabilir. Hava taşımacılığı, hızlı teslimat gerektiren kırılgan, bozulabilir veya yüksek değerli mallar için anahtar taşımacılık modları arasında yer alıyor. Hava Taşımacılığının durması, Yüksek teknoloji ürünlerinin, kimyasalların, ilaç ve tıbbı ürünlerin nakliyesini de ciddi anlamda sıkıntıya sokacaktır.
Korona virüsü küresel imalat sektörünü ve nakliye sektörünü önemli ölçüde etkiledi. 2003 yılındaki SARS virüsü ile kıyaslandığında etkisinin daha büyük olacağı tahmin ediliyor. Virüs Küresel Tedarik zincirini, üretim, kaynak, İşçilik ve tüketim yönüyle etkiliyor. Üretim için gerekli kaynak akışı olan malzeme ve işçilik kesilince nihai tüketici alışkanlıkları da değişebilir. Hatta Çin içerisinde bazı tüketiciler online satınalmaya yönelebilir.
Kahve zinciri Starbucks ve mobilya devi Ikea da dahil olmak üzere birçok küresel perakendeci geçici olarak Çin’deki satış noktalarını kapattıklarını açıkladı. KFC ve Pizza Hut gibi tanınmış fast food zincirlerinin sahibi Yum markaları, ülkedeki mağazalarının yaklaşık üçte birini kapatmak zorunda kaldığını söyledi. Yazının başında da belirttiğim üzere Çin küresel tedarik zincirinde sadece malzeme akışını sağlayan yönde bulunmuyor. Tedarik zincirinin iki yönlü bir akışı var. Malzeme akışı hammaddenin kaynağından nihai tüketiciye doğru akarken, bilgi akışı ise nihai tüketicilerden hammadde kaynağına doğru ters yönlü bir akış gerçekleştiriyor. Tedarik zincirinde ki belirsizlikleri önlemek ve bu meta akışını optimize etme için bu bilgi akışına ihtiyaç var. Bu bilgiler kimi zaman big data (büyük veri) analizi, kimi zaman ise zaman serilerinden oluşan dataların analitik modellemeleriyle tahmin edilmekte. Bu modeller tedarik zincirinin on demand (Talep Tabanlı) alanı için hayati önem taşımakta. Kimi sektörlerde tedarik zinciri maliyeti bir ürün maliyetinin 2/3 nü oluşturmakta. Tedarik zincirin etkin kullanımı birçok operasyonel maliyeti aşağı çekerek nihai tüketicilere zamanında ve uygun fiyatlara ürün sağlamakta.
Çin pazarı batılı üreticiler için aynı zamanda tedarik zincirinin sadece başlangıç noktası değil aynı zamanda nihai tüketicin bulunduğu bitiş noktası. Önümüzdeki zaman içerisinde bu tüketim noktalarından bilgi akışı ve talep tahminlerinde belirsizlikler doğuracak. Zaten meta akışında problem yaşayan üreticiler için talep tahminleri de dengesizlikler yaratacak. Sekteye uğrayan meta akışı bir sonraki döngüde alternatif üreticiler ve kaynaklar bulsa bile tüketim yönünden belirsiz modeller ve sıkıntılar yaşayacak. Belki de uzmanlar talep tahminlerinde kullandıkları matematiksel modellere, başlangıç noktasındaki küçük değişikliklerin bitiş noktasında yol açacağı büyük ve belirsiz sonuçları da eklemelidirler.
Corona virüsünün yol açtığı salgının, küresel tedarik zincirine olan ektisini şirketlerin bu süreçte alternatif tedarikçileri bulma başarısına ve yeteneğine bağlı olarak gösterecektir. Bu anlamda alternatif tedarikçi konumunda yer alan ülkeler, başta Türkiye olmak üzere bu etkileşimden olumlu sonuçlar elde edebilir. Türk ihracatçısı mevcut ürünlerdeki kapasite artışını kısa dönemde artırabilirse, daha büyük siparişler alabilir. Ama şu da unutulmamalıdır ki Türkiye de birçok ürünün ihracatında gerekli olan ithal ara ürünlerini Çin’den tedarik etmektedir. Türk ihracatçısı 2020 yılının ilk çeyreği için gerekli siparişleri karşılayacak yetkinliğe ulaşmak için eylem planı oluşturmalıdır. Çin’in hedef pazarları için gerekli altyapıların oluşturulması uzun dönemde Türkiye ye avantaj sağlayabilir. Çin semalarında uçan yarasa, küresel ölçekte bir felakete neden olmak üzere.
Dr. Hakan Kaya
Kültür Üniversitesi Öğretim Görevlisi
